Demanda 41.000 ba Aplikantes Online 2023

13 October 2023

Tuir fontes husi Gabinete de Secretario Estadu husu ba Sefope Diresaun Munisipiu hotu atu prepara avizu ba publiku nune’e bele halo Aplikasaun ba Vagatura nebe mak sei fo sai husi Sefope iha tinan ida ne’e,tenik Secretario Estado.

Same 13 de Outubro 2023,

Servisu Saude Municipio de Manufahi agora dadaus halo hela rekrutamentu ba Pozisaun hanesan tuir mai ne’e :

  1. Parteira hamutuk nain 6
  2. Doutor Nehan Hamutuk nain 2
  3. Enfermeiru hamutuk nain 9

Dokumentus ne’ebe mak presija hanesan :

MANUFAHI, 10 janeiru 2022 (TATOLI)—Primeiru-Ministru (PM), Taur Matan Ruak, no membru Governu relevante, realiza diálogu komunitáriu iha munisípiu Manufahi, ne’ebé iha ámbitu ne’e Governu motiva atu povu agrikultór badinas prodús ai-han lokál, atu nune’e bele minimiza importasaun.

Sekretáriu Estadu Peska, Elídio de Araújo, hateten, bazeia ba dadus hosi Ministériu Agrikultura no Peska (MAP) produsaun iha Manufahi tinan 2021 menus.

“Munisípiu Manufahi nia produsaun hare kulit no batar hosi tinan ba tinan tun, maibé foin lalais Parlamentu Nasionál aprova ona osan millaun $80 atu sosa produtu lokál, kuandu produsaun tun maka produtu sira sosa hosi rai-li’ur. Tanba ne’e, ha’u hakarak motiva populasaun Manufahi katak kuda saida mak ita han, han saida mak ita kuda, no haki’ak saida mak ita han no han saida mak ita hakiak,” Sekretáriu Estadu dehan iha ámbitu diálogu komunitáriu iha resintu administrasaun munisipál, segunda ne’e.

Nune’e, membru ezekutivu ne’e rekoñese katak irrigasaun sira iha Manufahi maioria a’at tanba impaktu hosi dezastre naturál ne’ebé foin lalais akontese.

“Inundasaun iha abríl 2021 kuaze estraga irrigasaun sira iha munisípiu. Tanba ne’e MAP sei haruka eskavadór mai atubele hamoos sedimentasaun iha natar no irrigasaun, ne’ebé irrigasaun seluk tékniku sira sei halo estudu,” nia akresenta.

Iha biban hanesan, Xefe suku Betano, Filipe de Araújo, hateten, daudaun sedimentasaun impede prosesu tanba ne’e presiza hamoos, tanba fulan-janeiru nia laran sei halo kultivasaun.

“Tanba sedimentasaun sei nakonu hela iha irrigasaun ne’e, entaun agrikultór sira seidauk bele realiza kultivasaun iha fulan ne’e nia laran,” Autoridade lokál ne’e preokupa.

Nune’e, líder komunitáriu ne’e rekomenda ba MAP atu hadi’a irrigasaun sira ne’e, karik bele utiliza modelu Indonézia nian, tanba irrigasaun ho modelu ne’ebé halo reabilitasaun fasil atu sedimentasaun tama.

Agrikultór Prodús ba konsumu famiília

Diretór Agrikultura Manufahi, Aurelio dos Santos Marques, informa, populasaun iha Manufahi maioria (90%) ho vida agrikultór, maibé produtu ne’ebé sira prodús ba konsume família de’it, orientasaun ba agro-negósiu seidauk.

“Importasaun hanesan dezafiu boot ida, tanba tuir loloos setór agrikultura ne’e sai líder ba dezenvolvimentu ekonómiku iha Timór, maibé realidade setór agrikultura la’ós prioridade dahuluk ba Governu,” nia tenik.

Tinan 2019, Governu hatún kultivasaun batar, hare no legumes iha munisípiu tomak, kompostu hosi hare tonelada 50.000 no batar tonelada 47.000.

“Bazeia ba projesaun nasionál, parte munisípiu mós halo projesaun hodi kalkula katak tinan 2023 tenki redús ona, tanba daudaun foos importasaun 70% no produsaun lokál 30% tanba kondisaun irrigasaun la permite atu halo produsaun,” nia akresenta.

Munisípiu Manufahi iha irrigasaun unidade 56, maibé irrigasaun karau-ulun ne’ebé fornese bee ba natar ektare 97 de’it mak funsiona, maibé kada tinan ameasadu tanba sedimentasaun.

“Foin lalais inundasaun iha fulan-abríl estraga portaun protesaun irrigasaun no iha dezembru udan boot mai fali tan halo sedimentasaun nakonu iha natar. Ami relata ona ba Governu sentrál ne’ebé tuir planu segunda ne’e ekipamentu sira mai ona Manufahi hodi hamoos sedimentasaun sira, nune’e agrikultór sira bele halai ona natar,” Diretór Agrikultura dehan.

Presiza iha projesaun nível nasionál

Atu hamenus importasaun, tuir Diretór Servisu munisipál ne’e, fatór dahuluk maka Governu sentrál tenki halo projesaun nível nasionál.

“Ita-nia área potensiál tenki halo projesaun liga ho konsumu ema ida han foos hira ba kada loron no kada tinan, entaun liuhosi projesaun ne’e tau hamutuk ba munisípiu no hatún filafali ba postu, suku no aldeia,” Diretór ne sujere.

Maski nune’e, tenke garante kondisaun mínimu hanesan irrigasaun no tratór, tanba bainhira la garante maka labele realiza.

Nia mós nota katak orsamentu ne’ebé kada tinan aloka ba setór agrikultura seidauk sufisiente tanba ne’e presiza invste iha kapitál dezenvolvimentu, atu rezolve irrigasaun no tratór.

“Tanba ko’alia kona-ba asegura ai-han ba prosesu tomak maka hahú hosi kultivasaun, kolleta, no transportasaun, nune’e sedu ou tarde bele minimiza ona produtu importasaun, liliu foos,” Diretór ne’e fó hanoin.

Poténsia natar iha Manufahi iha rai ektare 3.000, maibé bazeia ba irrigasaun sira ne’ebé identifika iha hamutuk 56, maibé maioria la funsiona, nune’e iha tinan 2021 natar iha Manufahi funsiona de’it ektare 527, ho produtividade atinje tonelada 4,4 ba kada ektare, tanba kondisaun irrigasaun no tratór laiha, ne’ebé tratór iha Manufahi iha unidade 36, maibé funsiona de’it sia.

Aleinde ne’e, produsaun hare menus tanba irrigasaun laiha no  povu dependénsia maka’as liu ba tratór no kombustível gratuita.

Agrikultór sira  kada tinan halo kultivasaun ho idade avansadu ona, enkuantu joven ne’ebé iha potensiál no produtivu seidauk investe-an iha setór agrikultura.

MANUFAHI, 10 janeiru 2022 (TATOLI)–Xefe suku Makida, postu administrativu Alas, munisípiu Manufahi, Cristóvão Pereira Sanches, konsidera programa Uma Kbiit Laek (UKL) benefisia tebes komunidade.

“Programa Uma Kbiit Laek, bele dehan hanesan programa ne’ebé fó benefísiu ba povu, maibé hanesan servidór povu iha baze, hakarak rekomenda de’it katak ekipa sira tenke iha madadalan tanba projetu UKL iha suku Makida seidauk hatene loloos ninia progresu,” Autoriade Lokál ne’e dehan iha ámbitu diálogu komunitáriu iha resintu edifísiu Administrasaun Manufahi, segunda ne’e.

Iha biban hanesan, Reprezentante postu administrativu Turiskai, Lucas Branco, sente triste tanba programa UKL iha postu ne’e laiha progresu tanba kondisaun estrada difikulta mobiliza ekipamentu.

“Dalaruma fornesedór sai vítima filafali, tanba momentu ha’u rekomenda ona katak dalan a’at no kondisaun ladi’ak, entaun ekipamentu sira atu halo uma tenke lalin dook no ho orsamentu $17.000, ne’e jere osan ne’e to’o ka lae tanba realidade iha ha’u-nia suku, uma ne’e seidauk hotu de’it tanba kondisaun estrada ladi’ak, nune’e difikulta mobiliza ekipamentu sira hanesan rai-henek no fatuk,” nia dehan.

Nune’e mós, Ministru Administrasaun Estatál, Miguel Perreira de Carvalho, apresia entidade ne’ebé envolve iha programa ne’e.

“Kona-ba Uma Kbiit Laek, ha’u hakarak parabeniza munisípiu Manufahi tanba hanesan munisípiu dahuluk iha Timor-Leste ne’ebé hahú iha tinan 2021 no konklui 100%. Ha’u rasik mak inaugura projetu uma tolu iha área Holarua. Tanba susesu sira ne’e maka Parlamentu Nasionál aloka tan orsamentu millaun $71 iha tinan 2022 atu halo tan Uma Kbiit Laek 4.000-resin iha tinan ne’e,” governante ne’e apresia.

Maski nune’e, Ministru apela ba autoridade lokál no komunidade atu serbisu hamutuk ho Governu, maibé na’in ba programa ne’e maka suku sira, tanba ne’e orsamentu ba programa ne’e Governu aloka iha suku hotu la’ós ba Governu sentrál.

Daudaun ne’e, benefisiáriu ba programa ne’e iha territóriu tomak hamutuk 1.254, ne’ebé hosi númeru ne’e konsege konklui ona 1.192, falta 62 mak iha faze preparasaun planu aprovizionamentu atu konstrui iha tempu tuir mai.

Antes ne’e, Governu aloka orsamentu millaun $25 ba konstrusaun Uma Kbiit Laek hamutuk 1.254 iha munisípiu 12 la inklui Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-cusse Ambeno (RAEOA) no no iha tinan 2022 Parlamentu Nasionál propoin prevee tan millaun $63, inklui millaun $8 ne’ebé Ministériu Administrasaun Estatál (MAE) prevee ona, nune’e orsamentu ba programa ne’e millaun $71.

Benefisiáriu ba UKL iha munisípiu Aileu 99, Ainaro 62, Baucau 177, Bobonaro 150, Covalima 90, Dili 24 de’it tanba Postu Administrativu Ataúro ho Metinaro mak hetan Uma Kbiit Laek ne’e, Ermera 156, Lautém 102, Liquiçá 69, Manatuto 93, Manufahi 86 no Viqueque 108.

Entretantu, Uma Kbiit Laek hanesan programa VIII Governu Konstitusionál liuhosi Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS), atu fó tratamentu dignu ba sidadaun.

Governu estabelese kritériu ba banefisáriu sira hanesan ema vunerável ka ema ne’ebé kbiit laek, idozu ona, kondisaun uma rezistente a’at duni no redimentu mínimu, maibé mós tenke iha rai.

Enkuantu, foin lalais Governu liuhosi reuniaunn Konsellu Ministru aprova Projetu Dekretu-Lei atu revee no atualiza valór projetu subsidiadu ne’ebé inklui projetu abitasaun sosiálhanesan ‘Uma Kbiit Laek’, hodi estabelese katak valór másimu ba verba ida $125.000 to’o projetu ramata.

© 2024 Autoridade Municipio Manufahi.